Nieuwsbrief oktober 2008: Sterrenkijker

Sterrenkijker is een verschijnsel waarbij het hoofd van het kalf strak naar achteren gebogen is. Sterrenkijken komt als verschijnsel bij meerdere ziekten voor.

De ziekten waarbij sterrenkijkers kunnen ontstaan zijn o.a. in willekeurige volgorde:

• Clostridium perfringens (zie voorgaande nieuwsbrief)
• Clostridium tetani (tetanus)
• Meningoencephalitis(=hersenvliesontsteking)
• Vergiftigingen (o.a. zware metalen)
• Watertekort
• Vit A tekort
• Ten gevolge van een bloedvergiftiging of een voorgaande infectie
• CCN of polioencephalomalacie (vitamine B tekort)

De meest voorkomende oorzaak van sterrenkijken bij jonge vleeskalveren is CCN (=corticale cerebrale necrose) of polioencephalomalacie.

Bij CCN wordt de grijze hersenmassa week. Dit verweken is gerelateerd aan een laag thiamine gehalte in het bloed of door een verstoring in de opbouw van thiamine.

Thiamine is een andere naam voor vitamine B1. Vitamine B1 is een wateroplosbare vitamine. Deze vitamine is belangrijk bij de koolhydraatstofwisseling en speelt een essentiële rol in de werking van het centrale zenuwstelsel en het aansturen van de zenuwen in de rest van het lichaam.

Het kalf voorziet zich van voldoende vitamine B door opname met het voer en door de eigen aanmaak in de pens.

Tekorten kunnen ontstaan door:

• Onvoldoende opname via de voeding, tekort
• Toename van bacteriën in de pens, die thiamine kunnen afbreken
• Schimmels in het voer
• Enkele planten (of afbraakprodukten daarvan)
• Tekort aan cobalt
• Te hoge opname aan sulfaat. Denk hierbij niet alleen aan medicamenten, maar ook aan de mogelijkheid van de aanwezige sulfaat in water of in voer (bv. luzerne)
• Extra verbruik bij grote temperatuurveranderingen. Dit extra verbruik kan oplopen tot 20% van de behoefte.

Hieruit kan men concluderen dat het rantsoen een belangrijke rol speelt in het ontstaan van CCN. In het rantsoen kan te weinig vit B aanwezig zijn, zoals hierboven vermeld. Het belangrijkste is echter dat op basis van bepaalde rantsoenen bepaalde bacteriën stoffen produceren die thiamine kunnen afbreken, thiaminases genaamd.  Zo kunnen sommige bacteriën goed gedijen bij opname van veel granen en bij een sterke rantsoenswisseling. Deze twee factoren kunnen leiden tot een daling van de pens pH, waardoor de betreffende bacteriën zich makkelijk kunnen vermeerderen. Onder deze omstandigheden is het risico groot op CCN bij kalveren (LET OP: Een behandeling met sulfa’s over het voer is dus ten sterkste af te raden bij pensverzuring.)
Verder moet men de hoeveelheid schimmels in het voer tot een minimum beperken. Schimmels zijn namelijk ook in staat thiaminases te produceren.

De verschijnselen die naast sterrenkijken kunnen optreden zijn spierrilingen, spierkrampen, blindheid, dronkemansgang en geen eetlust (of het missen van de mogelijkheid van eten). In de ernstige gevallen liggen de kalveren plat en kunnen ze niet meer overeind.

De ziekte komt is geen groot probleem, echter als de dieren het krijgen is de kans op overleven niet meer dan 10%.

De ziekte treedt voornamelijk op bij runderen tot 1 jaar leeftijd (Onvoldoede ontwikkelde en functionele pens?), bij oudere runderen komt deze ziekte zelden voor.

De behandeling bestaat uit toediening van thiamine subcutaan of in de spier in een dosering van 10-20 mg/kg (evt 3x per dag). Daarnaast kan het noodzakelijk zijn om het kalf voor de symptomen te behandelen. Verder is het aanbevelingswaardig om extra ruwvoer te verstrekken.

Om de ziekte te voorkomen zou men extra thiamine aan het rantsoen kunnen toevoegen 1gm/kalf/dag is voldoende bij rantsoenen die voornamelijk uit granen bestaan. In Amerika wordt over het algemeen standaard 200-400 mg/kalf/dag gegeven in de vorm van thiamine hydrochloride of mononitraat. (Naast voorkoming van CCN leidt extra thiamine toevoeging aan een graandieet tot een betere groei. Hieruit kun je concluderen dat een graandieet te weinig thiamine bevat).

Naast extra toevoegingen zou men rantsoenswisselingen geleidelijk aan moeten doorvoeren