Verlichting op stal

In een vorige nieuwsbrief hebben we reeds het effect en belang van licht voor het kalf en de normen voor daglicht bij kalveren besproken.

We herhalen in deze nieuwsbrief enkele punten en vullen deze aan met praktische vragen uit het veld.

Hoe zorg ik voor voldoende licht op stal?

De hoeveelheid licht die uitgezonden wordt door een lamp wordt uitgedrukt in lumen. De hoeveelheid licht die per oppervlak wordt waargenomen wordt uitgedrukt in lux waarbij 1 lux = 1lumen/m2.

We streven naar een lichtsterkte van 200 lux bij de kalveren overdag. Op die manier wordt het normale dag en nachtritme voor het kalf voldoende nagebootst. Iedere lamp die je gebruikt geeft een bepaalde hoeveelheid lumen. LED verlichting geeft ongeveer 125 lumen/watt. Bekijk bij voorkeur de lumen die de fabrikant doorgeeft. Op basis van de sterkte van de lamp kan je dus bereken hoeveel lampen je nodig hebt voor je stal.

Op een hoogte van 5 à 6 meter:

Oppervlakte dat je wil verlichten X aantal gewenste lux = aantal lumen nodig

Voor een goede verdeling van het licht op stal probeer je best het midden te houden tussen het aantal en de sterkte van de lampen. Hoe minder lampen hoe meer kans op intensiteitsverschillen op stal. Donkere hoeken en schaduwen kunnen namelijk onrust veroorzaken bij de kalveren.

Armaturen kunnen de luchtbundel mee sturen. Stalverlichting zal er op gericht zijn de lichtbundels breed te verdelen. In de praktijk komt het er vaak op neer dat om de 4 a 5 meter een lichtbron geplaatst wordt om te vermijden dat er donkere gaten vallen tussen de lichtbundels.

Heb je ondiepe hokken, dan kan de verlichting op het gangpad, heb je diepe hokken dan kan je er beter voor kiezen de verlichting boven de kalveren te hangen.

Voorbeeld 1: Een sterke LED lamp met 17500 lumen bijvoorbeeld is voldoende om (17500/200) = 87.5 m2 te verlichten. Hang je deze om de 4m dan kom je 22m breed. Is je stal breder dan moet je 2 rijen hangen met eventueel iets minder sterke lampen, afhankelijk van de breedte van je stal.

Voorbeeld 2: Een LED TL geeft slechts 2000 lumen en daarmee kan je slechts (2000/200) = 10 m2 verlichten aan 200lux. Je kan deze niet iedere 4 meter hangen maar zal deze bijvoorbeeld 1 per hok van 6 kalveren moeten voorzien.

We streven naar 200 lux overal in de stal. Omdat lichtbundels zich niet perfect verdelen zal je op sommige plaatsen minder lux meten. De verlichting is voldoende als je nergens op stal minder dan 120 lux meet. Is dat wel zo, dan moet je meer lampen voorzien.

Er zijn apps voor de smartphone die je gratis kan downloaden om een idee te krijgen van het aantal lumen op de verschillende plaatsen in je stal.

Lichtkleur

Als we het over lichtkleur hebben dan zijn er 2 zaken van belang: lichtspectrum (bv daglicht) en de kleur van het licht (in graden Kelvin).

Voor tijdens de dag kan je het best lampen kiezen die ook het normale daglichtspectrum zo goed mogelijk nabootsen. Op de technische fiche kan je dat zien bij de codes “CRI (>getalRA)”. Daar zal vaak >80 staan, wat inhoudt dat de lamp voor meer dan 80% vergelijkbaar is met het natuurlijke daglicht (=100RA). >80 is voldoende maar CRI >90 is beter. Denk eraan dat natuurlijker licht ook het dag- nacht ritme beter helpt te regelen.

De kleur wordt ook uitgedrukt in Kelvin. Hoe hoger de Kelvin, hoe witter het licht. Voor runderen worden lampen van minimaal 5000 graden Kelvin aangeraden. Dat komt overeen met de kleur van normaal daglicht, niet speciaal zonnig maar ook geen schemer.

Op een zomerse dag wordt 10.000 lux waargenomen.

Veiligheid

Lampen/armaturen zijn geschikt voor op stal als ze voldoende stof en vochtbestendig zijn. Ga zeker voor spatwaterdicht en stofbestendig (IP65).

Oude TL armaturen zijn nooit geschikt om LED lampen op te installeren. Ook mogen armaturen niet rechtsreeks op de isolatie aangebracht worden. Er wordt dan ook gewerkt met kettingen waar de lampen aan worden opgehangen.

Er worden zowel plastic als glas armaturen gebruikt. Hou bij de keuze van armaturen rekening met onderhoud (schoonmaken) en duurzaamheid.

Nachtverlichting

Zoals in de vorige nieuwsbrief besproken is een goed dag- en nachtritme voor het rund erg belangrijk. We houden voor een optimale productie een lichtschema aan van 16uur daglicht en 8u donker.

Donker moet voor het dier ook echt goed donker zijn. Anders wordt de nacht verstoord wat een negatief effect heeft op de productie van groeihormoon door het dier. Daarnaast zorgt een te hoge lichtsterkte snachts voor onrust bij de kalveren.

Anderzijds is een beetje nachtlicht positief voor de voeropname gedurende de nacht en nuttig om ongelukken zoals betrapping te vermijden. Als prooidier voelen runderen zich ook beter als het niet pikdonker is.

De conclusie is dan ook dat het nuttig is nachtverlichting te voorzien, maar dan wel met lage lichtsterkte, niet meer dan 5 lux op het niveau van het dier. Daarbij zou rood licht het dag-nachtritme minder verstoren dan normaal wit licht, terwijl de dieren toch goed kunnen zien met rood licht.

Voor nachtverlichting wordt ook met blauw licht gewerkt. Met blauw licht zou de koe beter zien wat bij erg lage lux een voordeel kan geven. Daar staat tegenover dat blauw net als wit licht sneller invloed kan hebben op het dag- en nachtritme, zeker als je de 5 lux overschrijdt.

**Zorg voor een aparte nachtverlichting. Het aan laten staan van een deel van de dag verlichting zal al snel lokaal in de stal een te hoge lichtsterkte geven en voor onrust zorgen.**

Voorbeeld: een rode LED TL geeft 1800 lumen. We willen 5 lux bij de kalveren. Voor een goede nachtverlichting kan je dan ook met 1 lamp (op 6m hoogte) 360 m2 verlichten.

TIP: door nachtverlichting op het gangpad te plaatsen kan je ook een deel van de intensiteit verlagen. Je kan de lichtbundel naar boven laten schijnen en de dakplaten gebruiken om het weinige licht wat nodig is te verdelen. Een andere optie is de lamp erg hoog te hangen maar dat is niet altijd praktisch om te vervangen.

AAN en UIT schakelen

Plotse overgangen van licht naar donker maken de dieren onrustig!

Vooral bij omschakelen van dag naar nacht verlichting schakel je best de lampen beetje bij beetje uit Daar moet natuurlijk ook de installatie op voorzien worden. Ook omgekeerd zorgt plots uitschakelen van het licht voor onrust.

Samengevat:

Bereken wat je nodig hebt: opp * lux = lumen
Plaats de lampen om de 4 a 5 meter.
Overdag 200 lux bij de dieren, mooi verdeeld en niet minder dan 120.
5000 – 6500 Kelvin – RA >80, liefst >90 en IP65 als veiligheidsnorm.
Denk aan de brandveiligheid
Nachtverlichting met rood licht aan 5 lux bij het dier en zorg voor rustige overgangen van licht è donker.
Ga niet over 1 nacht ijs en vraag advies aan je professionele installateur, die maken obv de afmetingen van de stal een lichtschema wat rekening houdt met bovenstaande adviezen.

Bronnen:

Light exposure during night suppresses nocturnal increase in growth hormone secretion in Holstein steers. E. Kasuya, S. Kushibiki, K. Yayou, K. Hodate, M. Sutoh

Bunu, Maria, 2019. Effects of red and blue LED light on feed intake, feed selection and milk yield in dairy cows. Second cycle, A2E. Uppsala: SLU, Dept. of Animal Nutrition and Management

https://www.rundveeloket.be/vraag_antwoord/verlichting_melkvee