Verzuring en te snelle ademhaling

In de kalverhouderij herkent iedereen dit; een kalf met te snelle ademhaling. Als eerste reactie denken we vaak direct aan een longontsteking en behandelen we hiervoor. Meestal is dit terecht, maar er zijn ook andere redenen voor een te snelle ademhaling. Bijvoorbeeld verzuring. Wat houdt verzuring precies in en waardoor ontstaat dan een te snelle ademhaling? En belangrijker, hoe te behandelen?

Verzuring

Om goed te functioneren mag de pH van het lichaam niet te veel schommelen. De pH van het bloed van een rund ligt normaal tussen de 7,35 en 7,45. Het lichaam doet er alles aan om de pH ook binnen deze waarden te houden. Bij een te hoge zuurtegraad is er sprake van verzuring, ook wel acidose genoemd. Te basisch bloed heet ook wel alkalose.

De verhouding van zuren en basen in het lichaam en daarmee de pH kunnen onder normale omstandigheden in evenwicht worden gehouden. Dit wordt weergegeven met onderstaande scheikundige vergelijking, de zogenaamde zuur-base balans. Bij te veel zuur (H⁺) zal bicarbonaat (HCO₃) een binding aangaan met het zuur en zo ontstaat water (H₂O) en koolstofdioxide (CO₂). Zie ook de scheikundige weergave hieronder:

               CO₂          +          H₂O         <- ->   H₂CO₃     <- ->    H⁺           +               HCO₃^–

koolstofdioxide      +   water       <- ->  koolzuur <- ->  zuur          +    bicarbonaat (base)

Zoals de pijltjes aangeven gaat deze vergelijking beide kanten op, dit houdt in dat zowel een teveel aan zuur als een te veel aan base kan worden uitgescheiden. Hiervoor zijn 2 mechanismen veruit het belangrijkst:

• De ademhaling: deze methode werkt het snelst. Hoe hoger de ademhaling, des te meer zuur raakt een lichaam kwijt. Uitgeademde lucht bevat CO₂ en water, door de ademhaling te verhogen kan meer CO₂ en water en daarmee ook zuur worden afgevoerd. Hier ligt dan ook de verklaring voor de te hoge ademhaling bij een verzuurd kalf. Het inschakelen van dit mechanismen duurt slechts enkele minuten.

• De nieren: deze regelen de concentratie bicarbonaat van het bloed, bij een te hoog gehalte (alkalose) wordt er meer uitgescheiden, bij een te laag gehalte of bij een grotere behoefte wordt er meer bicarbonaat door de nieren terug gewonnen uit het bloed en zo niet uitgeplast. Dit mechanisme heeft meer tijd nodig om ‘aan te zetten’, uren tot zelfs dagen.

Verzuring is een aandoening die we bij het kalf regelmatig zien. Deze kan, met name bij erg jonge kalveren, veroorzaakt worden door ernstige diarree waarbij een kalf naast vocht ook elektrolyt en bicarbonaat via de darm verliest.

Een andere belangrijke oorzaak voor verzuring van het kalf is pensverzuring. Iedere ziekte waardoor een kalf plots stopt met eten kan pensverzuring veroorzaken. Ook rantsoenproblemen (wisselingen, verkeerde verhoudingen of onregelmatig voeren) kunnen verzuring veroorzaken. Ook bij pensvervuiling, meestal door pensdrinken, ontstaat een verzuring van de pens.

In geval van pensverzuring zal een kalf proberen de verzuring op te heffen, eerst door meer speeksel te gaan produceren. Speeksel bevat veel bicarbonaat, dit buffert de pens. Maar hiervoor wordt bicarbonaat uit het bloed gehaald, waardoor het bloed verzuurt. De bufferende capaciteit van het lichaam is daarom beperkt; een kalf kan, zonder toevoeging van extra bicarbonaat, niet oneindig blijven bufferen.

Verschijnselen

Een kalf dat verzuurd is zal sloom worden en slap of wankel. De ernst hiervan hangt af van de ernst van verzuren, uiteindelijk zal een kalf niet meer overeind kunnen en comateus worden. De zuigreflex bij een jong kalf zal verdwijnen. In geval van pensverzuring kan extra speekselen opvallen, ook zal de te zure pens water aantrekken, wat weer zorgt voor relatieve uitdroging van het kalf. Dit kan te zien zijn aan iets diepliggende ogen, of zogenaamde wallen onder de ogen. Verzuurders kunnen extra gaan drinken, deels om de verzuring op proberen te heffen, deels om de relatieve uitdroging te compenseren. Te veel koud drinkwater kan er echter voor zorgen dat de pens (nog meer) stilvalt. Dit alles samen kan een typische hangbuik geven.

Net als ook bij andere ziekten kan het zijn dat de kalveren een dor haarkleed hebben of zelfs overmatig haaruitval.

Door de pensverzuring gaan goede pensbacteriën dood en krijgen slechte bacteriën de bovenhand. Dit zorgt ervoor dat minder vit b wordt geproduceerd en zelfs extra vit b wordt afebroken. Dit kan uiteindelijk zorgen voor zenuwverschijnselen en werkt de wankele gang in de hand. Uiteindelijk kan het kalf gaan sterrenkijken.

Wat verder opvalt is dat een kalf een te hoge ademhaling krijgt. Het gebufferde zuur wordt omgezet in CO₂ en water, om dit kwijt te kunnen moet hij sneller ademen dan normaal. Dit kan ten onrechte worden aangezien als een longontsteking. Kijk bij een versnelde ademhaling daarom ook verder dan alleen de ademhaling: heeft een kalf verdere luchtwegverschijnselen (snotneus, hangoor, hoest het) en heeft het kalf koorts? Of zie je wellicht andere verschijnselen van verzuring?

Behandeling van verzuring

• Gebruik de slang! Alle zure inhoud die u met de slang al verwijdert hoeft het kalf zelf immers niet meer te bufferen.
• De oorzaak van de verzuring behandelen: in geval van diarree deze behandelen met de juiste middelen, raadpleeg hiervoor uw BBP of vraag uw dierenarts. Voorzie daarnaast het kalf niet alleen van vocht, maar ook elektrolyt en bicarbonaat. Bij pensverzuring ranstoen aanpassen, indien nodig individueel.  
• Opheffen van de verzuring: extra bicarbonaat gedurende langere tijd, vocht, vitamine B toedienen en extra calcium. In geval van pensdrinken kalf op speen of speenemmer, bij herhaaldelijke problemen kalf van de melk halen.